Project Familias Saludables in de prakijk

In de lemen hut staan netjes drie brede bedden voor ons opgesteld. We zijn verdeeld in drie groepen en iedere groep van drie personen overnacht bij een boerenfamilie in de bergen, op ca. twee uur rijden van Huamanga, zoals de Peruanen de stad Ayacucho noemen.

Marieke, Petra en ik slapen bij mama Livia Huaman en papa Mauricio Flores, op bijna 3600m hoogte. De andere groepen slapen bij andere families op hetzelfde of iets lager niveau. Tijdens de rit er naartoe passeren we een pas op 4220m hoogte en iedereen vraagt af hoe we zullen reageren op dit niveau boven zee. Wat bij mij niet meehelpt is dat ik sinds die ochtend last heb van een lichte buikloop, waar we -zo lijkt het- de één na de ander mee geconfronteerd worden. Ik denk dat het door de zoete drankjes komt die we tijdens de lunch geserveerd krijgen; lekker, maar gemaakt met kraanwater, waar onze magen kennelijk niet aan gewend zijn. Ik zal verder niet in details treden, maar mijn eerste langere ervaring op deze hoogte is een ‘bijzondere’, temeer daar de WC een golfplaten cabine is met een deken als gordijn ervoor. En natuurlijk een gat in de grond…

De reden dat wij hier zijn, is omdat wij gaan meehelpen met het creëren van een ‘cocina mejorada’, een verbeterde keuken. Rosalvina die ons begeleidt heeft een groep van ongeveer 50 families, die bereid zijn mee te werken aan dit project. Na overleg met de dorpsgemeenschap, met uitleg over de bedoeling, kunnen families zich opgeven om mee te werken. Voor het project wordt een kleine bijdrage gevraagde voor de gebruikte materialen; het arbeidsloon en alle andere zaken die er omheen geregeld worden komen voor rekening van Solid. Het principe is: niet alleen geven, het moet een waarde hebben, het moet waardevol zijn, zodat de gezinnen er zelf dus ook energie in moeten steken. Wat houdt een cocina mejorada in?

Veel families koken in de lemen kookhut op houtvuur. Een vuur met een flinke rookontwikkeling, die gewoon in de ruimte blijft hangen. De muren van de keukens zijn dan ook prikzwart van het roet. Maar die rook wordt ook door de familie ingeademd, met alle gevolgen voor de gezondheid van dien. Oorspronkelijk heette het project ‘Casas Saludables’, gezonde huizen, maar het is ‘door ontwikkeld’ tot gezonde families. Daarbij horen ook zaken als omgangsvormen binnen de familie: het tonen van affectie voor de kinderen en elkaar, geen geweld uitoefenen en respect hebben voor elkaar. Ook sanitatie is een belangrijk onderdeel, handen wassen voor het koken en eten, etc. Het lijkt paternalistisch, maar in deze gemeenschappen zijn het eigenschappen die -helaas- niet vanzelfsprekend zijn.

Terug naar de keuken. Als we aankomen is inderdaad sprake van een traditionele keuken: in de hoek een open houtvuur, geen tafel, geen kast, alleen een losse plank waar wat losse dingen op staan en een paar lage krukjes. Rosa gaat voortvarend aan de slag; wij mogen helpen. Ladrinas (bakstenen) sjouwen, arena (zand) halen dat eerst gezeefd moet worden om de grove brokken eruit te halen. In een kruiwagen wordt het zand gemengd met cement, water erbij en we hebben prima metselspecie. Met uiterste precisie meet Rosa de maten van de keukenstoof die we gaan bouwen. Een rechthoek van 1.30m bij 0.60m en een lange afvoerpijp, die aan het eind wordt gemonteerd en door een vers gesneden gat in het golfplaten dak wordt geleid. De constructie is even simpel als effectief. Bovenop de gemetselde rechthoekige stoof komt een metalen plaat met drie kookpitten (zoéén die je met een metalen haak kunt verwijderen, zoals bij een ouderwetse kookkachel). Onder de linker pit brandt het houtvuur, de andere twee pitten worden verwarmd door de hete lucht die vanzelf tussen ruimtes in de stoof naar de metalen pijp wordt gezogen, die zich aan de rechterkant bevindt. Het resultaat is verbluffend. Afgezien van wat beginnende rook die nog langs de stoof kringelt omdat het geheel nog niet warm genoeg is, is er geen sprake meer van rookontwikkeling wanneer de stoof goed op gang is gekomen. De rook kringelt even later lustig uit de pijp die uit het dak steekt.

In ongeveer 3,5 uur is de keuken af. En als ‘toetje’ wordt de hele keuken van binnen hemelsblauw geverfd, ook de buitenzijde aan de voorkant. De keuken is onherkenbaar veranderd; verbeterd is het juiste woord: ‘mejorada’. De vaste planken of kast om spullen op te bergen komt op een later moment, evenals een ander ingenieus onderdeel in de keuken: een waterlamp, bestaande uit een fles water met een beetje chloor (om het water helder te houden), die door een gat in het dak naar beneden hangt. Het licht van de zon schijnt via het water in de fles en geeft een prima lichtbron in de verder donkere keuken. Alleen overdag natuurlijk.

Voor het eten gaan we gedrieën met mama Livia en de twee dochters aardappelen rooien. We zijn in de veronderstelling dat de akker vlakbij het huis ligt, maar de weg ernaartoe blijkt een tocht van minimaal drie kwartier bergopwaarts. Dat is bepaald geen sinecure op deze hoogte. Inmiddels schijnt de zon fel en tijdens de wandeling hijgen we als afgepeigerde paarden. Livia en de dochters hebben ogenschijnlijk nergens last van. De akker ligt op een berg met een flinke helling. Ter grootte van een klein voetbalveld en we maken ons zorgen over de hoeveelheid ‘papas’ die we moeten verzamelen. Gelukkig is de mooi gestreepte draagdoek van mama Livia de beperkende factor, dus met een kleine honderd aardappelen mogen we stoppen. Mama Livia knoopt de doek handig samen en hangt deze om haar nek. Onderweg nemen we wat sprokkelhout mee om de nieuwe keuken aan te maken. Dat brengt me op een interessant gegeven, nl. dat de meeste bomen in dit gebied eucalyptusbomen zijn. Alleen de koala’s ontbreken. Halverwege mogen we eindelijk de moeder des huizes verlossen van haar last en met z’n tweeën dragen we de zak verder naar beneden, wat al zwaar genoeg is, laat staan in je eentje.

Als we bijna bij het huis teruggekeerd zijn stoppen we bij de rivier die langs het huis van de familie stroomt om de aardappelen schoon te maken. Eerder op de dag zag ik een aantal vrouwen hun kleren wassen in de rivier, op de traditionele manier: insmeren met zeep, met een borstel schrobben en vervolgens het kledingstuk op de stenen slaan. De tijd heeft hier in meerdere opzichten stilgestaan.

Hoewel Rosa, weliswaar met wat hulp van ons en de familie, keihard heeft gewerkt, neemt zij ’s avonds ook nog het initiatief om te koken, waarbij zij op een vriendelijke manier de familie betrekt bij de uitleg over het gebruik van de nieuwe ‘cocina’ en genoemde zaken als sanitatie en hygiëne. En dit werk doet Rosa vijf dagen in de week, waarbij zij doorgaans bij de familie slaapt om de volgende dag een ander gezin te bezoeken. We hebben diep respect voor haar en haar enorme werklust. Zelf zegt zij dat het zoveel voldoening geeft om deze mensen te helpen en dat zij dit daarom al ca. acht jaar volhoudt.

Die avond duik ik na het eten niet laat in mijn slaapzak in de lemen hut die voor ons is ingericht. Een bed met een stuk of vijf dekens, die wij maar als matras gebruiken. Bovenin de hut is een open deur waar zich de slaapruimte van de ouders bevindt, maar waar nu de kinderen ook slapen omdat wij hun ruimte hebben ‘ingepikt’. Eén voor één komen de vier kinderen met de leeftijd van 5 tot 16 in de open deur naar beneden kijken, naar die reuze interessante ‘gringo’s’, die spullen bij zich hebben die zij zelf niet snel zullen bezitten. We hebben overigens allerlei cadeautjes meegenomen voor de familie, van zonnelampen, kinderspelletjes tot Belgische en Hollandse lekkernijen. Alles wordt in dank geopend en voor zover eetbaar direct opgegeten..

Het is niet koud die nacht, maar het regent vrijwel de hele tijd, wat ik signaleer omdat ik regelmatig wakker wordt. Het zal de hoogte wel zijn. Desondanks heb ik niet gehoord dat, volgens Marieke, de jongste aan het begin van de avond flink heeft gehuild, omdat hij eigenlijk in zijn eigen slaapruimte wilde liggen. Dat is door de oordoppen dan weer compleet aan me voorbij gegaan. Allemaal moeten we er ’s avonds even uit, maar de ‘baño’ is te ver weg om door de regen naar toe te glibberen. Gewoon voor het huisje dan maar; ’t spoelt toch wel weg…

Het afscheid de volgende morgen is aandoenlijk. Mama Livia is in tranen en papa Mauricio zegt met opgeheven handen en de ogen gesloten een uitgebreid gebed om ons voorspoed en succes te wensen op onze reis en om ons te bedanken voor het bezoek, ‘en nombre de Dios’. De meisjes hebben een papieren ‘banner’ gemaakt waarop we allen bij naam bedankt worden voor het bezoek. Na omhelzingen met de hele familie stappen we al zwaaiend in het busje dat ons naar het volgende project brengt op 3800m hoogte. De ‘granja’ van Solid Farm, de boerderij waar jongeren worden opgeleid in de beginselen van de agricultuur. Maar dat is voor een volgende episode!

Pancho, 11 maart, Zona Allpachaka